Работните тела на Европската комисија, стручните тимови и независните експерти започнаа со изготвување на „Зелен план за Западен Балкан“.
Додека повеќето градови во регионот традиционално се труеја со сулфур диоксид, јаглерод моноксид, честички во форма на чад, саѓи, прашина и што уште не, овој период од годината пристигнаа ексклузивни вести од Брисел: работните тела на Европската комисија, стручни тимови и независни Експерти започнаа со изготвување на „Зелен план за Западен Балкан“.
Ова е прв стратешки документ на Европската унија со оваа содржина, кој ја следи во својата сеопфатност и методологијата „Европската зелена зделка“, објавена од новоформираната Европска комисија и Урсула Фон дер Лејен на почетокот на декември минатата година како прв и најважен стратешки документ, со оглед дека „климатските промени и заштитата на животната средина се најважните глобални предизвици на нашето време“. Далеку најамбициозниот спектар на итни, среднорочни и долгорочни мерки и цели во областа на климата, енергетиката, земјоделството, загадувањето и биолошката разновидност, Европа треба да биде првиот еколошки неутрален континент, со најмногу, приближно до нула вештачко загадување до 2050 година.
„Зелениот план за Западен Балкан“ во голема мерка ја отсликува суштината на „Европскиот зелен договор“ за борба против климатските промени.
„Постигнувањето амбициозни цели според „Европската зелена зделка“ нема да биде можно без истовремено вклучување на Западен Балкан, не само заради европската перспектива на тие земји, што е утврдено во Стратегијата за Западен Балкан, туку и затоа што имплементацијата на зелениот договор на ниво на ЕУ е исто така важна и за граѓаните на тој регион, бидејќи климатските промени, загадениот воздух и вода не знаат за граници“, се вели, меѓу другото, во првиот стратешки документ усвоен од новата Европска Комисија непосредно по преземањето на власта во Брисел.
Зелениот криминал е нова пречка за членство во ЕУ
Екстремното сезонско загадување на воздухот низ целиот регион, и само две, јасно изразени реченици од „европскиот зелен договор“ во декември беа доволен сигнал за зацврстената европска меритократија да се нафати да работи на изготвување на „Зелен план за Западен Балкан“. Според она што досега се научи од извори блиски до Европската комисија, Европскиот парламент и Комитетот на постојани претставници на земјите-членки (COREPER), Балканскиот зелен план, како и Европскиот зелен договор, нема да биде збир на автономни и некомпатибилни мерки и цели, туку прецизен список на кохерентни потези на кои сите земји во регионот ќе треба да се придржуваат, доколку сметаат дека нивниот пат за членство во ЕУ е сериозен.
Балканот се труе сам, своите соседи и граѓаните на ЕУ
Европската комисија се согласува дека загадувањето на воздухот е еден од најголемите еколошки проблеми во земјите од регионот. Последиците се особено големи за населението во главните градови и индустриските центри, со тенденција да се зголемат за населението и економиите на земјите членки на ЕУ, особено оние во најблиското соседство: во Хрватска, Романија, Бугарија, Унгарија, Италија и Грција.
Работната верзија на Зелениот план наведува дека драматичната концентрација на опасните честички е предизвикана, пред се, од работењето на голем број застарени термоцентрали, затоплување на домаќинствата со цврсти и фосилни горива, прекумерна употреба на патнички и товарни возила што не ги исполнуваат еколошките стандарди, а за разлика од тоа, целосна маргинализација на железничкиот транспорт.
Ако овие факти се додадат на фактот дека регионалната соработка во областа на климатските промени и екологијата е занемарлива и дека не се почитуваат законските одредби и барања на Енергетската заедница на Југоисточна Европа, јасно е дека треба нешто итно да се промени кога станува збор за комуникации и координација меѓу владините институции во регионот, без амнестирање на работодавците, граѓанските организации и граѓаните.
Последиците од негрижата допрва треба да дојдат
Предвидувањата што ги водат институциите на ЕУ велат дека сериозните последици од минатото занемарување од земјите од Западен Балкан на природата, животната средина и климатските промени допрва треба да дојдат. Покрај другите катастрофи, се предвидува просечно зголемување на летната температура до шест степени годишно, додека просечните врнежи од дожд ќе се намалат за 12 проценти на годишно ниво и за дури 50 проценти во лето, предизвикувајќи големи и пролонгирани суши. Се очекуваат поплави пред и по летните суши, како и почести и сериозни други видови екстремни временски непогоди.
„Во вакви околности е од најголема важност за граѓаните од регионот, владите на тие земји да се посветат на веќе неизбежните климатски промени и да започнат храбри реформи за намалување на загадувањето на животната средина со сукцесивно воведување на чисти извори на енергија, спроведување мерки за енергетска ефикасност во градежништвото и транзиција до паметни решенија во индустријата “, се наведува во работната верзија на Зелениот план за Западен Балкан.
Проблемот е, во т.н. линеарна економија со традиционално директно користење на природните ресурси (кои во иднина ќе бидат оскудни), наместо да се свртиме кон моделот „кружна економија“, каде што производството на отпад е ограничено, неговата селекција е подобра, се собира, рециклира и повторно употребува на секундарни суровини, а ова претставува обврска за целата заедница.
Според работната верзија на Зелениот план, регионот се соочува со огромни предизвици во управувањето со отпадот, со оглед на постојаното зголемување на домашниот и индустрискиот отпад како резултат на индустријализацијата и зголемувањето на животниот стандард, традиционалното лошо третирање на градежништвото и опасниот отпад и недостаток на санитарни депонии и објекти за рециклирање. Сето ова заедно, според работниот нацрт, е последица на лошата национална политика и несовесниот однос на државните и локалните власти кон климатските промени, животната средина и, на крајот, здравјето на граѓаните.
Спасот е во иновативни „зелени технологии“
Со преминувањето од застарен „линеарен“ економски модел на „кружен“ – оној што подразбира самоодржливост и климатска неутралност, Брисел смета дека ќе се започне со динамичен раст на иновативни „зелени технологии“ во сите земји од регионот, а снабдувањето со еколошки добра ќе се прилагоди на еколошкиот европски пазар. ЕУ има аргументи за ова: помеѓу 1990 и 2018 година граѓаните и компаниите ширум Унијата успеаја да ги намалат емисиите на стакленички гасови за 23 проценти, додека бруто домашниот производ порасна за 61 процент.
Многу пониското ниво на индустријализација во регионот на земјите од Западен Балкан се смета и за предност во однос на повеќето други европски региони, бидејќи придонесе за зачувување на хармоничен биодиверзитет и создавање на извонредни предиспозиции за еко-туризам, еко-земјоделство и некои од најпознатите европски живеалишта за бројни загрозени растителни и животински видови.
„Таквиот екосистем е одлична можност за сите видови зелена економија“, се наведува и потенцира дека таквото природно опкружување треба да се зачува и постојано да се обновува, и дека пестицидите и хербицидите, енергичното уништување на шумите и уништувањето на земјоделското земјиште мора енергично да се потиснат.
Во работниот заклучок се наведува дека климатските промени и заштитата на природата се области каде соработката меѓу сите земји од регионот може да донесе до големи долгорочни придобивки, со оглед дека „четвртата индустриска револуција е непобитен факт“ и дека Европа сака и мора да игра водечка улога во процесот.
